تحلیل و بررسی مستند چهره ها و مکان ها اثر انیس واردا

تحلیل و بررسی مستند چهره ها و مکان ها اثر انیس واردا (1)

انیس واردا پیرزن مهربان فرانسوی، یکی از مترقی ترین و مهم ترین مستندسازان عصر حاضر است. او تا کنون چندین مستند مهم ساخته است که در دنیای سینما ماندگار شده اند. از جمله آثار مهم او در سینمای مستند یا داکیومنتری، میتوان به : سواحل، خوشه چینان و من و البته جدیدترین ساخته او یعنی چهره ها و مکان ها اشاره کرد. او این فیلم را با همکاری جی آر، آرتیست جوان و مشهور فرانسوی ساخته است. جی آر حرفه اش کشیدن صورت و اجزای بدن انسان ها روی در و دیوار شهر است. او روی قدیمی ترین و حتی زشت ترین امکان متروکه شهر پاریس و دیگر شهرها و روستاهای فرانسه عکس های بزرگ و بسیار زیبایی را کشیده است و همین باعث شده تا این اماکن روح تازه ای بگیرند.

در این مستند قرار بر این است تا انیس واردا به جی آر کمک کند تا این اماکن و افراد را در فرانسه پیدا کند و سپس در حالی که او مشغول عکس گرفتن، چاپ عکس ها و سپس نصب بنر روی دیوار است واردا نیز از وی مستندی را تهیه کند. بدین ترتیب این دو به همراه یکدیگر سفری جذاب و دنبال کردنی را آغاز می کنند. نوع ارتباطی که با دیگران برقرار می کنند، نوع تعامل جی آر و واردا با یکدیگر و چندین و چند ویژگی دیگر باعث شده اند تا مستند چهره ها و مکان ها به یکی از مهم ترین مستند های این چند سال اخیر بدل شود. آنها یکی یکی با افراد صحبت می کنند، با دیگران ارتباط برقرار می کنندو اگر ظاهر آنها و همچنین مکان زندگی آنها برایشان جذاب باشد، پیشنهاد همکاری به دیگران می دهند. سیر روایت فیلم هم دقیقا بر همین اساس است. آنها هر فردی را که برای کارشان پیدا می کنند، داستان تازه ای آغاز می شود. برای تحلیل درام پردازی این فیلم باید ابتدا هدف و سپس موانع رسیدن به این هدف را بررسی کنیم. هدف این ها، به ظاهر جستجو کردن مناطق مختلف و پیدا کردن اشخاص جذاب(چه ظاهری و چه شخصیتی) است تا بتوانند با آنها صحبت کرده و پیشنهاد همکاری به آنان بدهند. دیگر هدف شان هم بررسی مکان ها، دیوار ها و ایده یابی برای نوع کار کردن روی دیوارشان است. اما این ها اهداف ظاهری آنها هستند و هدف اصلی واردا و جی آر، دادن روحی تازه به شهر پاریس و دیگر شهرها و روستاهای کشور فرانسه است. آنها به لوکیشن های بسیار متنوع و مختلفی سر میزنند. از یک روستا و زمین های کشاورزی اش، تا ساحل و بندر و کافی شاپ و مناطق مختلفی از این دست که این تنوع مکانی هم خود جزو جذابیت های این فیلم مستند است.

اما موانعی که این دو شخصیت در مقابل خود می بینند، موانع متعددی است. اولا که برای پیدا کردن اشخاص مناسب کارشان و سپس بررسی کردن مناطق و ساختمان ها، کار نسبتا سخت و زمان بری را در پیش دارند. آنها افراد را پیدا می کنند و سپس آنها را راضی می کنند تا در این پروژه با آنها همکاری کنند. در فیلم هیچ کسی با آنها مخالفت نمی کند اما همین سیر راضی و قانع کردن دیگران خود یک مانع است. البته ممکن است در پشت صحنه فیلم کسانی هم با آنها مخالفت کرده باشند. ضمن اینکه تنها کسی که در پایان فیلم حاضر به همکاری کردن نیست، ژان لوک گدار فیلم ساز بسیار مشهور و تاریخ ساز فرانسوی است. گدار به پیشنهاد انیس واردا پاسخ مثبت داده است و انیس هم میداند که جی آر آرزو دارد که ژان لوک گدار را از نزدیک ببیند. به همین خاطر جی آر را سورپرایز می کند و جی آر در حالی که حسابی خوشحال شده است دوتایی تصمیم می گیرند که فیلم شان را با گدار به پایان برسانند. اما زمانی که به در خانه او می روند، گدار در را به روی آنها باز نمی کند و روی در هم یادداشتی که گذاشته و خاطره ای قدیمی را به یاد انیس واردا می اندازد. واردا به خواندن آن حسابی دلش می شکند و ناراحت و دل شکسته به همراه جی آر به ساحل می روند و فیلم به پایان می رسد. شاید این اتفاق باعث شده تا درام پردازی فیلم بسیار متفاوت و جذاب شود. شاید اگر این پایان بندی اتفاق نمی افتاد، فیلم چهره ها و مکان ها اینقدر جذاب و تاثیر گذار نمی شد.

V

مانع دیگری هم که به جز سختی ارتباط و اقناع افراد و همچنین ایده یابی وجود دارد، برمی گردد به ذهنیت خود این دو نفر. انیس واردا و جی آر شخصیت های نسبتا متفاوتی دارند. یکی پیرزنی است که جوانی اش متعلق به دهه های 50 و 60 میلادی بوده و دیگری هم هنرمند جوان سی ساله ای است که در این پروژه قرار است با یکدیگر همکاری کنند. نوع تعامل این دو باهم، دیالوگ هایی که با هم برقرار می کنند و اتفاقی که بین این دو می افتد هم می تواند مانع دیگری بر سر راه این دو هنرمند باشد. ضمن اینکه مثلا هنگامی که به ساحل می روند تا روی یک قطعه سنگ بزرگ متعلق به دوران جنگ جهانی دوم عکس نصب کنند، صبح فردا موقع بازگشت متوجه می شوند که بدلیل جذر و مد دریا این عکس از روی سنگ کنده شده و جی آر هم میگوید که از این گونه اتفاقات زیاد در کارش می افتد.

بدین ترتیب نوعی مانع طبیعی هم در مقابل ایشان قرار می گیرد. در درام پردازی مهم این است که نسبت با هدف با شخصیت نسبتی باور پذیر باشد، هدف برای قهرمان ها خیلی آسان و دست یافتنی نباشد و تمام این ویژگی ها را مستند چهره ها و مکان ها دارد. ضمن اینکه باید اشاره کرد کرد که انیس واردا یکی از دراماتورژیست های مهم سینمای مستند است و به همین خاطر هر فیلم او می تواند یک کلاس درس باشد. او حتی در گذشته فیلم های داستانی خوبی هم ساخته که بعنوان مثال می توان به فیلم «کلئوپاترا 5 تا 7» اشاره کرد. واردا از جوانی همراه با کارگردانان موج نوی فرانسه کار کرد و دوستی او و گدار بسیار قدیمی است. در بخش بعدی این مطلب به نوع روایت در این مستند می پردازیم. با ما همراه باشید.