معرفی بخش های مختلف تاریخی کوه خواجه

معرفی بخش های مختلف تاریخی کوه خواجه

هرتسفلد، دگرگونی های معمارانه در ساخت و سازهای بخش شمالی حیاط را به دو دوره جداگانه تقسیم کرده است:

در دوره نخست، دیوار خشتی از کف حیاط تا بلندی چهار متر رگ چین شده و بالا می رفته و پس از آن نیم ستون های خشتی به شیوه «دوریک» که شاید تأثير فرهنگ هلنی در معماری خاور ایران بوده آن را می آراسته است.

دو رشته پلکان برابرا بالا می رفته و از طریق یک ورودی هم شکل با پنجره ها و کمی بزرگ تر از آنها که در مرکز گوشه شمالی قرار داشته، به صفه بالایی می رسیده است.

بر پیشانی این ورودی نقش دو مرد با اشل بزرگ، که حلقه دایره ای شکل روبان داری را به طور مشترک به دست گرفته بودند، وجود داشته است. با توجه به جزئیات نقش این نقش برجسته، آن را به دوران ساسانی نسبت داده اند. بند چرمی زینتی که به کمر مرد بسته شده، یک نشان درباری زمان ساسانی است.

در دوره دوم، نقش برجسته و نیم ستون های دوره نخست حذف شده و پلکان دوطرفه برابر، جای خود را به پلکانی داده است، که از روبه رو و مرکز دیوار شمالی ایجاد گردیده است. قوس طاق های الحاقی زیرین و درگاه های طبقه بالایی، همان قوس دوره پیش است، ولی در این دوره، پهن تر و بلندتر از دوره نخست می باشند. طبقه بالایی، در دوره دوم حالت بالاخانه مانند پیدا کرده و زیر طاقی ها به وسیله ورودی های کوچکی که در جرزها تعبیه شده بود، به هم پیوند می یافته اند.

پله های بخش شمالی به محوطه ای تنگ و باریک شکل می رسد که چون شامل نقاشی های دیواری بر جداره آن است، به یک نمایشگاه مانند شده است. هرتسفلد از آن به عنوان یکی از خصوصیات بارز بنا نام می برد. نور این دالان توسط پنجره هایی که از پنجره های اولیه پهن تر است، بدست می آید، که مشرف به حیاط مرکزی است. این دالان که توسط  طاقی خشتی که به روش طاق آهنگ بیضی شکل اما با خیز کم و تیزه ای کوتاه پوشیده شده، قوس طاق با فاصله کمی از لبه پنجره ها ارتفاع می گیرد.

گالری ۴۰ متر درازا و ۱ / ۵ تا ۲ متر پهنا دارد و در آخرین نقطه شمال خاور به یک پلکان سنگی نامنظم پایان می یابد و از این راه به تراس بالایی که سه متر از کف کنونی بلند تر است، راه می یابد.

مجموعه آتشکده و دیگر فضاهای مهم معماری کوه خواجه، بر روی این سطح (صفه) قرار گرفته اند. روبه روی دروازه جنوبی و پلکان درون حیاط، صفه ای قرار گرفته که سطح آن حدود ۷ متر بلندتر از کف کنونی حیاط است و بلند ترین سطح دژ به شمار می رود. هسته مرکزی این صفه را اتاقی چهارگوش به انداز ۳۸۳ تشکیل می دهد، که هرتسفلد و پژوهشگران پس از او، بر این باور بودند که این محل یک آتشکده بوده و هرتسفلد یک آتشدان سنگی در آن پیدا کرده است.

ورودی این معبد یا آتشکده، از دو جرز تزیین و قاب سازه شده و نیم دایره های کم ژرفا، تشکیل می شود. در سوی چپ ورودی، دیواری است که به سوی باختر ادامه می یابد. بر روی این دیوار داغ دو نقش برجسته خشتی هنوز وجود دارد. از بازمانده اندک یکی از نقش ها می توان گمان برد که نقش سوار و اسبی است، که به حیوان گربه سانی چون شیر یورش برده است. از جنگ سوار و شیر، که یک نقش مایه / موتیف رایج در ایران و فرهنگ های هم جوار آن در هزاره نخست پیش از میلاد، بوده تا سده دوم و سوم میلادی تداوم داشته است.

بازمانده نقش دومی، دو متر آن سوتر موجود است. این نقش برجسته سه سوار را نشان می دهد که روی به یک سو دارند. گمان می توان زد، که این نقش نیز هم دوره با نقش پیشین است.

در درون آتشکده، زیر گنبد که قبلا کاوش شده و باز با خاک پر شده بود، هیأت ایرانی پس از خاک برداری این محل به محل نگهداری آتش و محل قرار گرفتن آتشدان، که به شکل حوضی بالاتر از کف با آجرهای سرخ رنگ به اندازه 24 در 24 در 7 سانتی متر کرسی چینی شده بود، دست یافت.