معرفی جاذبه های گردشگری شهر زرنگ

معرفی جاذبه های گردشگری شهر زرنگ

شهر زرنگ و نامش به عربی زرنج در ناحیه گود و پستی در کناره های خاوری رود هیرمند و در نزدیکی سنارود از شاخه های هیرمند قرار دارد.

در پهنای سرزمین سیستان باستانی، روستای کوچکی است به نام نادعلی، در جنوب آن تل بزرگی دیده می شود، که بر فراز آن، آثار ارگ شهری پا برجاست.

ابن حوقل، نویسنده کتاب صورة الارض (۳۶۷ هق) درازای زرنگ را ۳۰ فرسنگ و پهنای آن را یک منزل نوشته است:

«از ناحیه کوین بر راه قهستان تا پل کرمان بر طریق فارس سی فرسخ است و پهنای آن به اندازه یک منزل است».

تاریخ و جغرافیانگاران درباره پیدایش شهر زرنگ و بنیان گذار آن، حکایت های گوناگونی بیان داشته اند. اسدی توسی در گرشاسب نامه، بنای این شهر را به گرشاسب، سردودمان پهلوانان ملی ایران زمین و نیای رستم نسبت داده است.

نویسنده تاریخ سیستان (۴۴۵ هق) نیز گرشاسب را بنیان گذار زرنگ دانسته و حمدالله مستوفی در کتاب نزهة القلوب (۷۴۰ هق) نیز گفته نویسنده تاریخ سیستان را تأیید کرده است:

"جهان پهلوان گرشاسف ساخت و زرنگ نام کرد و عرب زرنج خواندند؛ و بر راه ریگ روان نزدیک به حيره زره بندی عظیم بست تا شهر از آسیب ریگ روان ایمن شد. بعد از آن بهمن تجدید عمارتش کرد ...".

از گفته های جغرافیانگاران پیشین چنین بر می آید که پیش از شهر زرنگ، مرکز سیستان رام شهرستان بوده است، که به آن «ابر شهر» نیز می گفتند. محل این شهر سه منزلی زرنگ بوده و شاخه بزرگ هیرمند در گذشته از آن می گذشت و روستاهای آن جا را سیراب می کرد و چون ناگهان بند آن جا شکسته شد و آب از آن نهر به نهر دیگری افتاد، روستاهای آن را به بیابانی تبدیل ساخت و مردم ناچار از آن جا کوچ کرده، زرنگ را ساختند و در آن جا ساکن شدند.

شهر باستانی زرنگ دارای پنج دروازه آهنین درونی و سیزده دروازه بیرونی بوده است. ابن حوقل، دروازه های زرنگ را نام برده، گوید:

"شهر شامل یک قلعه و پنج دروازه است و پیرامونی وسیع دارد و این پیرامون خود شامل برج و بارویی است و در اطراف حومه خندقی وجود دارد که آب آن از درون خود خندق می آید. همچنین فاضلاب رودهای دیگر هم به خندق می ریزد."

شهر درونی، پنج و شهر بیرونی، سیزده دروازه داشته است. از پنج دروازه شهر درونی، دو دروازه مجاور یکدیگر است، که هر دو به سوی جنوب خاوری باز می شوند و چون راه پارس از آنجا آغاز می شود به دروازه های پارس نامورند. یکی را دروازه نو و دیگری را دروازه کهنه می نامیدند. یک دروازه دیگر به سوی شمال باز می شده که از آن به سوی خراسان می رفتند و چون شهر کرکویه نزدیک آن است، دروازه کرکویه نامیده می شود. دروازه نیشک، سر راه خاوری است، که از آن به سوی بست می رفتند. پر آمد و رفت ترین دروازه ها، دروازه پنجم موسوم به دروازه طعام است که بر راه جنوبی باز می شود و از میان بازارها و باغستان هایی که بیرون شهر زرنگ است، می گذرد».

سیزده دروازه شهر بیرونی که از سوی جنوب شروع و به سوی خاور پیچیده شده و تا شمال ادامه داشتند، عبارت بودند از:

مینا / میتا، جرجان / گرگان، شیرگ، شتاراوق / شتاراو، شیب، نوخیک/ نوخیزک، آکار، نیشک، کرکویه، اسپریس، غنجره، بارستان، رودگران یارویگران.

استاد واسیلی بارتولد، وجه نام گذاری و محل شهر زرنگ را، چنین نوشته است:

"زرنگ که در قرون وسطی شهر عمده سیستان بود، در سمت راست هیرمند قرار داشت. نام ولایت درنگیانا و اسم ملت سارانگای بر این شهر مانده است. خرابه های زرنگ میان نادعلی و روستای جهان آباد واقع". ساختمانها و تأسیسات شهر زرنگ، عبارت بودند از:

۱) مسجدها و کاخ ها: مسجد جامع، کاخ عمرولیث، کاخ يعقوب لیث، کاخ خلفی، گاشن / جاشن، کرنک.

۲) کوی ها: زنان، رخ، میاه، فراه، کوشه، سینک.

۳) سراها: بایوسفی، ارتاشی، ابوجعفر قوسی، امام فاخربن معاذ، بهلول بن معن، ابراهیم قوسی و پسر، محمدابراهیم قوسی، حمدان یحیی و بوالحسینی.

۴) بازارها: عمرو، سراجان، نو/ درنو، در خواربار، سراسته / پیراسته. مهم ترین رودی که به شهر زرنگ آب میداد، سنارود بود که هنگام پرآبی، کشتیها در آن، از بست تا شهر زرنگ را می پیمودند.

بازدیدهایی که در سال های اخیر از شهر زرنگ به عمل آمده و پژوهش هایی که از لحاظ باستان شناختی انجام گرفته، می رساند که بیشترین ویرانی ها در اثر جریان آب و گلی که هیرمند می آورده به بار آمده است و تنها آثاری از درون شهر بازمانده است دیوارهای بزرگ به صورت ردیفی از تپه های پی در پی وجود دارد که در آنها خرابه ای در میان گرفته شده است و دارای آجر و ظرفهای شکسته سفالین است. تنها یک منار مسجد جامع شهر پابرجاست.

دیوارهای درون شهر به آسانی شناخته می شوند و مجموعه ای از ساختمان های کنونی و باغ شخصی به نام رستم خان، در گوشه جنوب خاوری و در بخش های حفاظتی قرار دارند. هنگامی که زمین را صاف می کردند، بنیان و پایه رزین دیگری پدیدار شده که ظاهرا مدرسه یا مرکز فراگیری دانش معمول آن زمان بوده است.

خندقی به پهنای حدود ۳۰ متر ویرانه های شهر را از تپه بزرگی جدا می سازد. این تپه حدود ۲۷ متر بلندی دارد و جایگاه پیشین  دژ شهر است. در شیب جنوبی آن، دژ بندهای سنگین، به ویژه برج گردی را که در بالای گوشه جنوب باختری خندق قرار گرفته، می توان تشخیص داد. پیرامون خندق پر از آجر است.