معماری دروازه و حیاط تالار تخت پاسارگاد

معماری دروازه و حیاط تالار تخت پاسارگاد

دروازه نیمه کاره

ورودی و دروازه بزرگ حیاط جلو تالار تخت هیچ گاه به پایان نرسیده است، این جستار از بازمانده های نیمه کاره بخش سنگی که بر روی زمین و بیرون از خاک پدیدار مانده و یا بر نشان کمی خاک برداری های آزمایشی هویدا گردیده است، به خوبی آشکار می باشد. در کرانه این دروازه از سوی گروه علمی شیکاگو، کندوکاو شد، سنگ هایی که بیرون از خاک دیده می شود، دارای بخش هایی از پیکرهای جانوران نگهبان مانند گاو یا گاو بالدار به شکل انسان از گونه آنهایی که بر دروازه اصلی تخت جمشید به نام خشایارشا پدیدار است، می باشد که روبه حیاط جلو قرار دارد. سازوکار قرار گرفتن آنها جای درگاه جنوبی بنای دروازه را روشن می دارد. درباره درونی های دیگر آگاهی زیادی در دست نیست، ولی گمان می رود که برای ورود به تالار مرکزی بنای دروازه از درگاه شمالی سودجسته می شده است و شاید در پروژه بوده که دو هیولای نگهبان نیز برای نگهبانی این درگاه برپا شود.

بخشی از بدنه ستونی که بی تردید می خواسته اند شیارهایی آراستنی بر روی آن سنگ تراشی کنند بر فراز پایه ستون نیمه کاره ای قرار دارد. پایه ستون مزبور از شال ستون گرد و پایه دو پلهای چهارگوش درست شده است. اندازه های این پایه حکایت از آن دارد که می خواسته اند ستون های دروازه نیمه کاره به بلندی ستونهای آپادانا باشد، سازوکار ستونهای تالار مرکزی نیز به همین روش است. در بین سنگ های پدیدار در دروازه نیمه کاره افزون بر پایه ستون موردیاد کرد، بخش هایی از یک سر ستون آمیخته نیز هست که پاره سنگ دارای نگاره، برگ های بلند و پیکر گاوهای پشت به هم داده در زمره آن می باشد و این ویژگی ها در ستونهای هر دو بنای دروازه های مزبور هم انباز است.

نگاره های دروازه نیمه کاره تا آنجا که به جای مانده در نتیجه کاوش های اداره باستان شناسی ایران، روشن شده است. برابر این نقشه، سوای راه ورود بزرگ دروازه، دو راهرو شمالی - جنوبی در دو سوی ساختمان دروازه پدیدار بوده است.

اداره باستان شناسی ایران، خیابانی را که بین دیوارهای گوشواره دار از بنای دروازه خشایارشا به بنای دروازه نیمه کاره می رسد از دل خاک بیرون آورده شده است.

حیاط جلو تالار تخت

آقای هینز در پیمایش خاک برداری های آزمایشی، بخش های شمال اتاق نگهبانان که در دو سوی ایران تالار تخت قرار دارد، بودن حیاطی بزرگ (شماره ۲) را درست دانست که ساختمانهای خشتی در پیرامون خاوری و باختری آن پدیدار بوده و بین ایوان و دروازه نیمه کاره قرار داشته است. آزمایش های مزبور تنها به پیدا کردن دیوارها بود و خاک برداری درون اتاق ها و کرانه حیاط انجام نگرفت، در سوی خاور، مسیر دیوار به سوی شمال یا جایی که چشمداشت بود به سوی خاور بچرخد و به دیوار خاوری دروازه نیمه کاره پیوست شود، ولی در نتیجه خاک برداری، روشن نگردید که دیوار مزبور به خط راست امتداد داشته است یا نه. بخش مرکزی دیوار خاوری حیاط پس رفتگی دارد و بر پایی کرانه راست گوشه ای را به پهلوهای ۹X۳۴۸۳۰ متر می دهد که به سوی حیاط باز بوده و به صورت ایرانی در آمده است.

هنگامی که آقای هینز یک جا را برای آگاهی از بودن ستونهایی گمانه زد، در کف گچی به کانالی کوچک برخورد کرد که جای پایه ستونی بود. آستانه سنگی دو درگاه به پهنای 7 / 1 متر از ایوان مزبور به اتاق های خاوری آنجا پیوند می شود، به این بخش ارجی ویژه می دهد. خاک برداری های اداره باستان شناسی ایران، روشن کرده است که فرضیه هرتسفلد و هينز مبنی بر بودن ایرانی دارای دو ردیف هشت ستونی بوده است. آقای هینز در جنوب این ایوان پی به بودن اتاق هایی برد که به وسیله دو درگاه نابرخاسته به نسبت پهن (به پهنای 05 / 3 متر) به حیاط پیوند بوده است. در بخش هایی از دیوار حیاط که در شمال و جنوب ایوان خاوری قرار دارد، نشانه های گوشواره دیده می شود. در صورتی که دیوار ایوان، ساده و هموار است.

این کار تا اندازه ای که از سوی گروه علمی شیکاگو نقشه برداری شده دیوار باختری حیاط بدون ایران بوده و یک سره ادامه داشته است. جبهه خاوری این دیوار دارای گوشواره هایی است که در میان یکی از آنها، درگاهی به پهنای چهار متر به اتاق شماره ۵ باز می شده است. جبهه باختری بیرون این اتاق، دیوار بیرونی ساختمان تالار تخت است. گوشوارهای این دیوار از دیدگاه اندازه کمی با گوشوارهای نمای بیرونی باختری بنای اصلی ناهمگونی دارد، افزون بر نمای باختری دیوار مورد گفت وگو در مرز ۲۵ سانتی متر پس تر از نمای بخش جنوبی آن است.

این پس رفتگی شاید در گوشه شمال باختری بخش اصلی بنا در جایی که با دیوار باختری اتاق ۵ می پیوند، قرار گرفته باشد. شاید آسمانه اتاق های ۱۰ و ۱۱ هر کدام بر دو ستون استوار می شده، ولی از پایه آنها نشانی نمانده است. پوشش این اتاق ها و اتاق های باختری بی تردید از چوب بوده است.

کاوش های اداری کل باستان شناسی ایران در شیراز، یعنی نخستین ساختمان اصلی را که از سوی گروه علمی شیکاگو ترسیم شده بود و دارای یک رشته اتاق های باریک، همانند اتاق شماره ۵ است که در سوی باختری حیاط قرار داشته به درستی می پذیرد تایید می کند. کارهای اداره کل باستان شناسی بر آگاهی، درباره چگونگی پیوند بین خیابان های باختری و خاوری این اتاق ها افزود و نشان داد که راهروهای باز در دو سوی دروازه نیمه کاره بوده است.