توصیف نقش برجسته های تالار گنجینه تخت جمشید

توصیف نقش برجسته های تالار گنجینه تخت جمشید

از میان دو نگاره برجسته حیاط تالار گنجینه، نگاره جنوبی را که بهتر مانده است شرح داده می شود. سازوکار این نگاره ها بر تخت نشینی رسمی پادشاه و بارگاه شاهی است. شاهنشاه با تن پوش رسمی بر تخت نشسته و یکی از بزرگان را که با ارج و احترام در پشت و آتش دان یا عودسوز ایستاده است، به پیشگاه می پذیرد. پشت سر شاهنشاه، جانشین ایستاده و پشت سر او دو تن از بزرگان درباری قرار گرفته اند. بیرون از سایبان در هر یک از دو سوی این انجمن دو تن از پاسداران ایستاده اند. کرانه زیر سایبان با دو دیرک نشان داده شده و دورادور نگاره با کناره ای از نگاره گل که مانند قاب آن را فرا گرفته، آراسته شده است.

برابر روش هنر خاور زمین، نگاره یکان های خانواده شاهی به تناسب بزرگ تری نموده شده است. بلندی نگاره جانشین از بالای تارک تا زیر پا 22/2 متر است و زیر پای شاه و جانشین، سکوی شاه نشین به بلندی 5 8 سانتی متر سنگ تراشی شده است و یکان خاندان شاهی را در رویه ای بلندتر از کسان دیگر نشان می دهد از دیدگاه ویژگی های ساختگی و چهره و روش تن پوش نگاره شاهنشاه و جانشین به درستی همانند یک دیگر است. همه مردمی که در این انجمن نشان داده شده اند از دیدگاه چهره یکنواخت سنگ تراشی شده اند و این جستار نشان می دهد که سنگ تراشی کوشش کرده است چهره درست کسان را بنمایاند، چهره همه کسان به گونه نیمرخ نشان داده شده و بینی کمی منحنی و چشم درشت تر، زیرا ابروان برجسته و دهان و لب، آراسته و بدون حالت نموده شده است. سوای یک مورد (مرد برنده حوله) در همه نگاره ها، نوک سبیل را سنگ تراش در گوشه دهان پیچ داده است.

یکان خاندان شاهی دارای ریشی بلند هستند که بخش پایین آن راست گوشه شکل است و موهای آن چند ردیف در میان به صورت چنبرهای موج دار آراسته شده است و از زیر پره گوش چنبره مو پدیدار است و موی سر در بالای پیشانی هم چون موجی آراسته نشان داده شده است و به صورت چنبره برگرد لب پایین کلاه بلند استوانه ای شکل قرار گرفته است. سازوکار همانندی درست تارک بلند شاهنشاه و جانشین (داریوش یکم و خشایارشا جانشین او). شاید از دیدگاه رویدادهای تاریخ هخامنشی در دوران پس از ساختن نگاره های مزبور، پر ارج ترین ویژگی تن پوش و روش پوشش همانند شخص پادشاه و جانشین او باشد.

پلوتارک می نویسد: اردشیر دوم، داریوش را جانشین و ریگ خوار تاج و تخت ایران کرد و به او اجازه داد کلاه بلند به نام کیتانیس را به گونه راست برسر گذارد. جمله ای از آریان نیز درباره سازوکار مزبور نیز شایان نگرش است. آریان می گوید: شخصی به نام باریاگ سس از مردم ماد به فرمان اسکندر به دار آویخته شد، زیرا کلاهش را به حال راست بر سر گذاشته، خویشتن را پادشاه ماد و پارس قلمداد کرده بود. به هر صورت سازوکار راست گذاشتن کلاه، هر چه باشد کلاه پادشاه بایسته است از دیدگاه شکل، تمیز و آشکار بوده باشد. در نگاره های گنجینه، این کلاه با کلاه خدمتگزاران پارسی، این ناهمگون را دارد که بلندتر بوده و بالای آن هم در پیدا بسته است. در نگاره های دیگر تخت جمشید شیراز، کلاه پادشاه روبه بالا تا اندازه ای پهن تر می شود و گاهی در لبه بالای آن برجستگی کمی پدیدار است.

زیان هایی که به چهره پادشاه در نگاره وارد آورده اند، بی تردید نشانه خشم سربازان بی فرهنگ اسکندر می باشد، زیرا چهره های دیگر نگاره ها و سنگ تراشی ها درست مانده و زیانی ندیده است. در هر دو نگاره، چشم پادشاه را در آورده اند و بینی و دهان او را خرد نموده اند و بر عصای شاهی که سری گرد دارد، نشانه شکستگی دیده می شود.

تن پوش شاهنشاه یعنی تن پوش آستین فراخ که از شانه تا مچ پا چند چین خوردگی دارد. تن پوش جانشین و خدمت گزاران ایرانی یکسان و همگون است. در پشت تن پوش نشانه کمربند دراز با شال کمر دیده می شود. لبه یا برآمدگی در مچ دست راست که نشانه آستین زیر تن پوش است سر زده از باز نشناختن ساده سنگ تراش است. تن پوش بلند تا نزدیکی بالای پاپوش ساده و بی بند می رسد. فرورفتگی های جانبی که در بخش سایه نگاره نشان داده شده نشانه آن است که پاپوش خاندان شاهی و نگاره های دیگر، پاشنه ای کوچک دارد، ولی هنگامی که پاپوش مزبور با دیگر نگاره ها که در آنها نگاره پاپوش به صورت هموار روی زمین قرار گرفته است، سنجیده شود، این گمان شاید نادرست در آید.

سربازان اسکندر که سر و عصای پادشاه را زخمی و خراب کرده اند ضربه هایی هم به بالای این عودسوزها به انگیزه این که در برابر تخت شاه ایران قرار داشته است وارد آورده اند.