معماری خانه های قدیمی گلپایگان

معماری خانه های قدیمی گلپایگان

در شهر گلپایگان مرکز تجمع و کانون خانوادگی و محل استراحت و تقسیم کار و تربیت کودکان و جمع آوری و نگه داری محصولات کشاورزی، دامی، خانه است. خانه به طور معمولی عبارت است از به اصطلاح «چهار دیواری و اختیاری»، خانه به شکل مربع با ورودی یا «هشتی» به منظور عدم دید مستقیم از کوچه و معبر به داخل محل زندگانی است. اطاق ها با «طاق گنبدی خشتی» در دهات و «تیر پوش» در شهر می باشد که تیرپوش سقف از تنه ی درختان صنوبر است و فاصله ی بین تیرها را با شاخ و برگ درختان و یا «تخته پوش» که آن هم از تخته های اره شده از چوب های درختان محلی و به طور عمده صنوبر درست می کنند. درب اطاق ها در قدیم بدون لولا و به اصطلاح «پاشنه» و «گیجین» چوبی و بدون روزنه با چفت و بست آهنی ساخت گلپایگان و «ری زه» و «چفت» و قفل های زبان های و پیچی آهنی ساخت محل بوده است. گاهی دریچه های چوبی که با «آلت» و روزنه های شکل هندسی، بدون شیشه بود در هوای سرد زمستان کاغذی را با روغن کرچک آلوده و برای عبور مختصری نور برای روشنایی با «سریش» که از گیاه سریش روییده در صحراهای اطراف بود خمیر و می چسبانیدند که به این کاغذ (لقه) می گفتند.

اغلب درب ها چوب، بدون رنگ طبیعی بود که به تدریج کثیف و تیره رنگ می گردید.

گاهی هم با روغن جلای بزرک رنگ امیزی بی رنگی می کردند. البته در بهایی از چوب گردوی ممتاز وانشان هم در منازل ثروتمندان بوده است.

اطاق ها دارای چند ردیف طاقچه برای جا دادن ظروف و «رف» در طبقه ی بالاتر و نزدیک سقف که معمولا دسترسی به آن بدون نردبان یا زیر پایی ممکن نبود و ظروفی را که می خواستند در دسترس نباشد در آن جا نگه داری می کردند که بدون درب و حفاظ بود و همیشه گرد و غبار بروی آن ها نشسته بود.

در داخل دیوار قسمت شمالی اتاق «اجاقی» در موقع ساختمان دیوار ایجاد می کردند. که هم هواکش اطاق و هم بخاری بود. سربخاری محل گذاشتن آیینه، شمعدان، جار، قرآن و هر گونه شیء نفیس خانه بود و اگر احیانا قرآن، تصویری، عکسی، و یا تمثالی از بزرگان دین و یا قطعه دعایی بود جایش همان سر بخاری بود که با آویزان کردن تسبیح طولانی از دانه ی «گیاه اسفند» بشكل مثلث، تزیین می نمودند.

اطاق کاه گل کاری و بدون گچ و یا دوغاب آهک بود و در ایام عید نوروز گاهی بانوان خانه دار، دیوارهای داخلی اطاق را دوغاب گل رس می مالیدند. اطاق گچ کاری متعلق به ثروتمندان بود. که حتی با گچ بری و آیینه کاری هم زینت شده بود ولی مربوط به طبقه معمولی مردم نبود.

اطاق ها تقریبا روزنه ای برای خروج هوا نداشت به جز همان دودکش بخاری داخل دیوار درز در بها، بعضا هم «دولابچه» یا «دولابی» با درب چوبی ساده در شکم دیوار تعبیه شده بود که بیشتر برای نگه داری نان - لبنیات و غیره بود.

برخی اطاق ها دارای، اطاق کوچک ضمیمه ای بود به نام «صندوقخانه» که محل نگه داری صندوق و بقچه لباس و لوازم زنانه و زینت آلات و رختخواب و غیره بود.

درب اطاق ها به ایرانی باز می شد و معمولا مستقیم به حیاط باز نمی شد. کف پوش اطاق ها در قدیم «نمد» بود و بعد «گلیم» و به تدریج قالیچه، و پوست گوسفند و قالی و فرش معمولی گردید ولی در مساجد فرش بوريا، و حصیر یعنی الیاف بافته شده از (نی) رودخانه بود.

حیاط – حیاط ها زمین چهارگوش و در گوشه ای که می توانست روزنه ای به کوچه داشته باشد توالت و به اصطلاح محلی - «مبال» را می ساختند که چاه فاضلاب آن در کوچه بود و هر وقت چاه فاضلاب پر میشد - آنرا در توده خاک و خاکستری که جمع شده بود تخلیه و بعد از خشک شدن و تبخیر آب آن - جمع آوری و در «کاله» حمل به صحرا می شد و در محلی به نام سور بایه کود جمع آوری و پس از تخمیر و اضافه کردن مقادیری فضولات حیوانی و انسانی و خاکستر و خاکه کاه به آن - آنرا به نام کود و خاشاک برای تقویت زمین کشاورزی مصرف می نمودند.