نظریه های نوین پیرامون تماشاگر فیلم (2)

نظریه های نوین پیرامون تماشاگر فیلم (2)

نظریه های روانکاوی تماشاگر ما را به درون این آکواریوم می برد و بدیهی است چنین دستاوردی با طبیعت و ماهیت همذات پنداری تماشاگر با تصویر روی پرده ارتباطی مستقیم دارد. به قول متز تماشاگر خودش را با ساز و کار سینما همذات پنداری می کند زیرا تصویر روی پرده به ادامه تماشاگر در دنیای مقابل او تبدیل می شود. تصور میکنم در این جا ذکر مثالی از حرکت تماشاگر به درون فیلم در فیلم طلسم شده بتواند مباحث نظری ما را ابعادی تجسمی ببخشد.

در اوایل فیلم طلسم شده این نکته آشکار می شود که دکتر کنستانس پترسون، روانکا جوان، (اینگرید برگمان) به دکتر ادواردز، مدیر جدید آسایشگاه، (گریگوری پک) علاقه مند شده است. کنستانس سرانجام خود را قانع می سازد که این گرایش را بپذیرد، از این رو به اتاق دکتر ادواردز می رود تا در مورد کتاب او با یکدیگر صحبت کنند. صحبت آنها در این صحنه از ساختار نما - نمای معکوس تشکیل شده است، به طوری که در هر نما، یکی از شخصیت ها، شخصیت دیگر را از طریق یک چارچوب در که آنها را از یکدیگر جدا ساخته است، قاب بندی می کند. در یک نمای نزدیک از دکتر ادواردز، او به طرف جلو و به طرف دوربین می آید و به دنبال آن یک نمای ذهنی از دیدگاه او که به نمای بسیار نزدیک از چشمان کنستانس منتج می شود، دیده می شود.

بعد از یک نمای موازی از چشمان دکتر ادواردز، این نمای نزدیک تکرار می شود. کنستانس به آرامی چشمانش را می بندد و تصویر روی پرده به نمایی از یک راهرو طولانی دیزالو می شود. در این راهرو، با حرکت دوربین، درها یکی پس از دیگری باز می شوند تا دوربین به فضای روشن و درخشان بیرون برسد. در این جا لازم است به اولین دیزالو این صحنه توجه و دقت کافی بشود. اصولا دیزالو یکی از چند وسیله سینمایی است که دارای معنی گرامری در ساختار فیلم است. در فیلم های روایتی و بر حسب عادت تماشاگر، دیزالو به معنی تغییر در زمان و مکان و یا هر دو به کار می رود.

در درون یک صحنه، وقتی که دیزالو به دنبال یادآوری یک خاطره است به زمان مربوط می شود و وقتی ما را از فضایی بیرونی به فضایی داخلی می برد با فضا مرتبط است. همین حرکت فضایی است که تأثیرش را بر تداعی معانی دیزالو با روان شناسی فیلم باقی می گذارد. فیلمساز برای این که افکار یک شخصیت را نشان دهد، باید حرکت مریی از بیرون به درون ذهنیت شخصیت فیلم را نمایش دهد. بدین ترتیب تماشاگر از طریق نشانه های گرامری فیلم، همدوش با روایت فیلم در این سفر ذهنی به درون شخصیت فیلم حرکت میکند و فاصله بین خودآگاه و ناخودآگاه حضورش را در سالن سینما می پیماید.