مختصری از پیرانشهر و پل تاریخی اش

مختصری از پیرانشهر و پل تاریخی اش

آن چه ما را وادار به نوشتن این سطور در مورد سرزمین وسیع پیرانشهر یا «خانه» سابق و زمین های همجوار آن چون «جلدیان» و پسوه می کند، دیرینگی تاریخی و خاص آن است که در هاله ای از ابهام تاریخی مانده. این منطقه امروزه یکی از زیباترین و حاصل خیزترین مناطق آذربایجان غربی است که دارای چشمه ها و رودهای فراوان و بارندگی های متمادی و در نتیجه باروری کشاورزی و دامی است، از یک سو وجود دو رشته کوه بلند و مرتفع که بخش غربی آن امتداد رشته اصلی زاگرس می باشد و دیگر رشته کوه های بلند و مرتفع شرقی که به نام کوه های مهاباد و «لندی شیخان» خوانده می شود.

از سوی دیگر جلگه مسطح با ماهورهای کم ارتفاع و حاصل خیز، حالتی افسانه وار به این سرزمین داده، و تاریخ گذشته، به دلایل متعدد در این منطقه حالت اساطیری پیدا نموده و در قالب شعرها و سرودهای عشقی و غنایی به نام بیت سر برآورده که مهم ترین و شیرین ترین آن، بیت «مم وزین» و «خج و سیامند» می باشد آن چه در این مبحث می باید موردنظر قرار گیرد، تاریخ روشنی است که در فاصله نهصد تا پانصد سال قبل از میلاد مسیح این منطقه را شامل می شده که بخشی از آن در تاریخ ماد تألیف دیاکونوف موجود است، در کتاب مذکور به ترجمه کریم کشاورز صفحه ۱۵۶ چنین می خوانیم:

دایان آشور در ۸۳۷ قبل از میلاد در حمله دوم بر منطقه فوق تعدادی دام های شاخ دار و اسب از گیلران و قبایل مجاور آن بر مسیر سفلای رود قزل اوزن به رسم خراج گرفت و از زاموای داخلی و پارسوا گذشت و به سوی نامار سرازیر شد، و در بین راه دژکوهستانی بوشتو را در مرز مائا و پارسوا و چند قلعه دیگر مانایی و پارسوایی تصرف کرد.

با مراجعه به جغرافیای منطقه ای و بررسی های تاریخی به این نتیجه رسیدم که قلعه بوشتو همان قلعه «قلاتی شای» است که بقایای آن امروزه بر فراز کوهستان مرتفع لندی شیخان و دقیقأ مرز بین مانا و پارسوا است، و بدین مناسبت ضمن تشریح یادمان مسلم تاریخی به نام پل قلاتاسیان با رعایت امانت به شرح کامل آن می پردازیم.

پل قلاتاسیان

با توجه به وضعیت جغرافیایی منطقه و وجود رودخانه زاب کوچک نیاز به محل عبور و مرور و ایجاد پل ارتباطی را عملی ساخته، گرچه بقایای پل های چندانی بر این رودخانه باقی نمانده اما کنکاش بیش تر در آینده احتمال وجود چنین پل هایی را غیر ممکن نمی دارد، یکی از آخرین، پل های باقی مانده بر روی این رودخانه پل مشهور به قلاتاسی یا قلاتاسیان است، گرچه جنبه تاریخی و هنری آن به واسطه مرور ایام و طغیان های سرکش رودخانه که بعضا چندین متر از سطح فوقانی پل، بالا زده و موجب تخریب لایه های سست سطحی شده که می بایست تعمیر گردد، از بین رفته لیکن منظره باشکوه و پرعظمت و بافت سنگی و ملاط به کار رفته در آن و بویژه حوادث و رویدادهای تاریخی منطقه موجب گردیده که پیوسته از وجود پل به عناوین مختلف حفاظت و نگه داری شده و عبور و مرور را برای عامه بویژه احشام منطقه فراهم می سازد.

شصت و پنج سال قبل عشایر منگور به سرکردگی شخصی به نام ملاخليل گورومر که بر علیه رفع حجاب در دوره پهلوی اول قيام کرده بودند، هنگام فرار به کشور عراق از روی پل مذکور گذشته که تصویری در این زمینه وجود دارد، مصالح به کار رفته در آن سنگ و چوب و ملاط ویژه ای است که در زبان محلی اصطلاحا به آن، (شوربا وریژ) می گویند، این ملاط از روغن پیه حیوانی با مصالحی چون شن و گل ویژه موجود در محل تشکیل می شده، موقعیت پل شمالی - جنوبی است و دارای سه دهنه و چهار ستون است، طول تقریبی آن پنجاه متر و عرض آن در قسمت پائین ده متر و در قسمت فوقانی چهار متر است، ارتفاع آن تا کف دهانه تقریبا پانزده متر می باشد با حفظ و حراست از این پل می توان شکوه مندی آن را برای نسل های آینده از گزند و آسیب به دور نگه داشت. این پل و دیگر آثار این منطقه نشان از تمدنی پیچیده و پیشرفته در این خطه دارد که بعدها در آثار هنری دیگر اقوام نیز رسوخ کرده است.