ایوان های تالار خزانه تخت جمشید

ایوان های تالار خزانه تخت جمشید

در بنای نخستین تالار خزانه حیاط ۲۹ و ایوان های آن مرکز کارهای اداری به شمار می آمد، ولی پس از آن همین کارها در دستگاه حياط ۱۷ انجام می گرفت. نقشه ساختمانی این دو دستگاه خیلی همانند یکدیگر بود. در هر دو مورد ایوان های چهار ستونی بر چهار سوی حیاط قرار داشت و سازمان کرانه ای به شکل صلیب می داد و در حیاط ۱۷ این همانندی به صورت آراسته تری دیده می شد. اگر چه حیاط یکمی آراستگی ها و نگاره های برجسته و تندیس و قرآن نداشت با این حال از دید گستردگی پهلوها، بزرگ تر و آراسته تر بود.

در این جا نیز درگاه هایی که به حیاط و ایوان هایش باز می شد آستانه های سنگی یک پارچه داشت و این امر نشانه رفت و آمد بسیار و ارج جای مزبور است. درب پیرامون حیاط 29 که مانند درب های حیاط 17 به سوی بیرون از آستانه می چرخید شاید آراسته به ورقه های مفرغی و فلزات گرانبهای دارای نگاره بوده است ولی گواهی مبنی بر این که ستون های ایوان ها مانند  ستون های تالارهای بزرگ نگارگری شده بوده به دست نیامد. در حیاط ۲۹ دستگاه بزرگ آب روهای روباز که از تخت سنگ های یکپارچه خوش ساخت درست شده به مراتب بهتر از سبک آب روهای حیاط 17 بود. حیاط ۲۹ درست زیر آسمان باز قرار داشت و از این رو کف آن با ورقه گچ قرمز رنگ برساخته پوشیده نشده بود بلکه دارای یک گوشه شفته ی سخت با زیرسازی زرد رنگی بود که در بخش ها آسمانه دار خزانه برای زیر سازی گچ کاری کف اتاق به کار می رفته است.

کف بخش های مرکزی و باختری حیاط خراب شده، جایی که بهتر به جا مانده است در راستای لبه شمالی و در گوشه جنوب باختری می باشد. نشانه سوختن که چیزهای درون برخی از اتاق های نزدیک حیاط ۲۹ را نابود کرده است بر روی دیوارهای پیرامون حیاط مزبور دیده نمی شود. پاره حصیر یا بوریای سوخته که نزدیک مرکز حیاط در گوشه شمال باختری پیدا شد. شاید از ایوان باختری که دچار آتش سوزی شده بود به آن جا افتاده باشد. در همان جا، دو پاره ناآراسته از ماده ای که تا اندازه ای تباه شده به دست آمد که شاید چرم بوده و نسوخته است.

در درازی سده های پی در پی از نابودی بنای خزانه خاک بالای کف حیاط ۲۹ در بخش باختری حیاط مزبور به بلندی ۲ متر و در سوی خاور آن نزدیک به بلندی سه متر رسید. انگیزه این است که پس از آتش سوزی بنای خزانه برخی از بخش های کنار حياط از خاک دیوارها و ستون ها و آسمانه ها که فرو ریخته بود انباشته شد. بخش مرکزی که آسمانه نداشت هیچ گونه خاک آوار نداشت و تنها خاک و خاشاک زاید و چیزهایی که در هنگام تخلیه ریخته بودند در آنجا پدیدار بود. پس از آن بازمانده دیوارها فرو ریخته. باران های زمستانی سخت نیز انبوه خاک و خشت های نابود شده دیوار خاوری تخت جمشید را به سوی پایین یعنی به سوی باختر کشانیده و درون فرورفتگی ای که جای حیاط بوده کرده است. در نتیجه کرانه حیاط ۲۹ در درازی زمان پر شد و با خاک پیرامون آن هم رویه گردید. نیاز به شرح نیست که حیاط ۱۷ هم همانند همین سازوکار را پیدا کرد.

واپسین پویه کارهایی که در این دو حیاط صورت گرفته است و دارای گردآوری و بخش چپاول به وسیله مقدونیان در حیاط ۲۹ نیز بوده به خوبی نمایان است. در حیاط مزبور همه گونه چیزهای کوچک که هنگام چپاول تخت جمشید در شیراز به دور افکنده یا گم شده است نشانه خوبی از چیستگی چپاول و گونه مال و خواسته چپاول شده می باشد. در جای یاد شده اندازه زیادی چیزهای زیور شخصی پراکنده بود. در مرز سد مهره و آویز و سینه ریز از سنگ های نیمه گرانبها و مواد دیگر و شش سنگ چشم و یک سنجاق سینه مفرغی که زمانی هم سنگ چشم در آن کار گذاشته می شده است و دو تکمه طلا و دو چنبره سربی و یک انگشتر مفرغی گوشواره های مفرغی و سربیه و پاره ای از سیم نقره نازک و سر سنجاق شیشه و فیروزه در جای مزبور به دست آمد.