شرح دوره های مرمت آرامگاه حافظ

شرح دوره های مرمت آرامگاه حافظ

سی و چند سال بعد از دستور نادر شاه برای تعمیر بقعه حافظ در سال ۱۷۶۵م/۱۱۷۸ ه ق و در زمان حکومت کریمخان زند و قبل از تجديد بنای آرامگاه حافظ در این دوره، کارستون نیبور، سیاح آلمانی، از شیراز دیدار کرد. در سفرنامه او وصفی از آرامگاه حافظ آمده است:

"آرامگاه حافظ - شاعر معروف ایران - زمانی در خارج شهر قرار داشته است و حالا یک ژبع ساعت از دروازه شهر فاصله دارد و در این راه یک ربع ساعتی جز آرامگاه شاه میرحمزه و چند کلبه محقر کنارش، ساختمانی به چشم نمی خورد... درعوض، در این جا مزارع حاصل خیزی به چشم می خورد و آرامگاه در منطقه مناسبی قرار گرفته است و ساختمان آرامگاه وضعیت خوبی دارد. این آرامگاه چند اطاق بزرگ شرقی خوب دارد، که پلکانی باریک و مارپیچی به آنها منتهی می شود. جلوی این آرامگاه گورستان بزرگی قرار دارد که آرامگاو علماء و مردان بزرگ چندی هم در آن قرار دارد. دور این گورستان دیواری کشیده شده است. چون مسلمانان رده های خود را می شویند.

شیراز با شش دروازه مشخص شده است. جاده اصفهان ، که از «دروازة اصفهان» شروع می شود، از نزدیکی میرحمزه و سپس با فاصله ای از کنار حافظیه می گذرد. حافظیه در این نقشه با حرفB  مشخص شده است. پایین " دروازه اصفهان"، "دروازه سعدی" قرار دارد. بر روی راهی که از این دروازه منشعب است نوشته شده: " به طرف سعدی". در این نقشه باغ حافظه جهتگیری شمال شرقی جنوب غربی دارد. خطی که از شمال غربی به این باغ می رسد احتمالا مسیر آب کن آباد را نشان می دهد. هفت سال پس از نیبور، «کریمخان زند، سردودمان زندیه ، در سال ۱۷۷۲م /۱۱۸۶ ه ق پولی کلان برسرتکمیل و توسعه بنای آرامگاه گذاشت ، لوحی ازسنگ مرمربرگورخواجه نهاده شد».

چند سال پس از احداث بنای کریمخانی، رستم التواريخ که از سال ۱۷۷۹م/۱۱۹۳ ه ق به تدریج تألیف شده، گزارشی از احداث عمارتی عالی در حافظه همراه با سایر ابنیه دوره کریمخانی داد. گزارش مزبور اشاره می کند که در این دوره برای بناهای حافظیه، حمام، ارگ، دیوانخانه، تكيه محمدرحیم خان و هفت تن ستون هایی ساخته شد. چهار ستون از این ستون ها در حافظه مورد استفاده قرار گرفتند.

حدود ۲۷ سال پس از ساخت مقبره در دوره کریمخان زند، هیئت سر جان ملکم به ایران اعزام شد. این هیئت که در سال های ۱۷۷۹م/۱۱۹۳ ه ق تا ۱۸۰۱م /۱۲۱۶ ه ق در ایران مأموریت داشت، در گزارش روزانه خود درباره حافظیه نوشت: «آب کن آباد که در اشعار این شاعر بزرگ از آن بسیار سخن رفته از کنار این بنا می گذرد. سنگ قبر حافظ از مرمر سفید است و روی مقبره اصلی که توسط کریمخان ساخته شده قرار دارد».

علی سامی، در کتاب شیراز: شهر جاویدان، تاریخ ساخت آرامگاه ۔ حافظ در زمان کریمخان زند را سال ۱۱۸۹ ه ق ذکر می کند و می نویسد:

«او عمارت زیبایی به سبک بناهای خود و تالاری که دارای چهار ستون سنگی یکپارچه بلند بود برای آرامگاه ساخت و باغ بزرگی در جلوی تالار احداث کرد. سنگ مرمر بزرگی که ... دو غزل از شاه غزل های حافظ با خط عالی نستعلیق روی آن کنایه شده به روی قبر گذارد. این سنگ... به خط حاج آقاسی بیگ افشار از اهل آذربایجان است که در اردوی نادر شاه بوده و زمان کریمخان زند به واسطه سابقه دوستی که با او داشته به شیراز می آید و شهریار زند مقدم آن هنرمند را گرامی می دارد و خانه بزرگ و مجللی در محله میدانی شاه برای او می سازد». بیرون محوطه را انبوهی از درختان سرو احاطه کرده است. چهار دیوار محوطه از درون، طاقنماهایی با طاق منحنی دارند.