ترکمن های ایران (۵)

ترکمن های ایران (۵)

تاریخچه
ترکمن ها از قوم های ترک زبان کوچروی آسیای مرکزی هستند. ترکمن ها از گذشته به همراه طایفه هایی از ترکان در سرزمین های شمال رود سیر دریا (سیحون) بسر می بردند. پس از شکست ساسانیان از اعراب مسلمان، ترکمن ها از جایگاه خود به سوی سرزمین های جنوب رود سیر دریا حرکت کردند. لشکریان مسلمان نیز پس از پیروزی بر شمال خراسان ، از این قبیله ها سرباز گرفتند. 

در اواخر قرن سوم و اوایل قرن چهارم هجری، دشت ها و صحراهای دوسوی سیر دریا و آمو دریا (جیحون) سرزمین های اصلی ترکمن ها بود. با نوشته جامع التاریخ در این زمان ترکمن ها و چهار طایفه بودند. هر طایفه تمغا یا علامتی مخصوص داشت. 
ترکمن ها قانون هایی ویژه خود داشتند. مثلا چراگاه و دام ها متعلق به همه طایفه ها بود. از قرن چهارم هجری تغییر هایی در این نظام مالکیت به وجود آمد. دام ها به مالکیت خانواده های طایفه در آمد. اما چراگاه ها عمومی باقی ماند. ترکمن ها رفته رفته با طایفه های دیگر به داد و ستد پرداختند. گاه نیز طایفه ای از آنان به کاروان های مسافران حمله و آن را غارت می کرد. این گونه کارها سبب ثروت اندوزی بعضی از مردم طایفه شد. ثروتمندان که خود را بزرگان و رئیس های طایفه می دانستند، گروه های منظم جنگجو تشکیل دادند و از همین زمان به تدریج دولت های کوچک ترکمنی پدید آمد. 

گروهی از ترکمن ها در غرب و جنوب سیر دریا( سیحون) ماندگار شدند و گروهی دیگر از قبیله های خود جدا شدند و رهبری سلجوق بن دقاق را پذیرفتند. سلجوق رئیس یکی از طایفه های ترکمانان غز بود. نوادگان او سلطان مسعود غزنوی را شکست دادند. و سرزمین های حکومت عزنوی را میان خود تقسیم کردند. و با این ترتیب حکومت مقتدر سلجوقیان تشکیل شد. سلجوقیان سراسر خراسان و کمی بعد بخش بزرگی از ایران را زیر فرمان خود در آوردند. شعبه ای از سلجوقیان تا مدیترانه و مرزهای امپراتوری روم شرقی در آسیای صغیر و قلمرو خلفای فاطمی پیش رفتند. 
از حدود سال ۷۷۷ تا ۹۰۸ هجری قمری دو طایفه ترکمن با نام قراقویونلو و آق قویونلو بر بخش هایی از غرب ایران چیره شدند. و سلسله هایی تاسیس کردند. در قرن دهم هجری ترکمن ها در بخش وسیعی از شمال خراسان و جلگه میان رود اترک و رود گرگان ( ترکمن صحرا) ساکن شدند. مهاجرت طایفه های ترکمن به شمال خراسان و دشت گرگان در سراسر قرن های یازدهم و دوازدهم و سیزدهم هجری ادامه داشت. در این مهاجرت ها اغلب جنگ هایی میان ترکمن ها و حکومت های مرکزی ایران رخ می داد. از نیمه دوم قرن سیزدهم هجری طایفه های ترکمن اغلب سامان یافتند. و به صورت امروزی در مکان های معینی مستقر شدند. 

در جریان انقلاب مشروطیت ترکمن ها در صف مخالفان مشروطه قرار گرفتند و مردم شهر ها و روستا های طرفدار انقلاب را غارت کردند. در دوره استبداد صغیر از محمد علی شاه پادشاه قاجار حمایت می کردند. پس از پیروزی مجاهدان مشروطه خواه، به سرزمین محل زندگی خود عقب نشینی کردند. ترکمن های ایران بار دیگر در سال ۱۳۰۳ شمسی بر ضد حکومت مرکزی شوریدند و دولت مرکزی با فرستادن ارتش به ترکمن صحرا آنان را به شدت سرکوب کردند‌ ترکمن ها خلع سلاح شدند و به اطاعت دولت مرکزی در آمدند. با آغاز جنگ جهانی دوم ( ۱۹۳۹_ ۱۹۴۵ میلادی) و اشغال ایران گروهی از ترکمن ها به زندگی کوچروی باز گشتند. در سال ۱۳۴۱ شمسی پس از اصلاحات ارضی، کشت پنبه و محصولات دیگر ، در دشت گرگان گسترش یافت و گروهی از ترکمن ها نیز به کشاورزی روی آوردند. اما برای چرای دامهایشان مجبور بودند از دولت اجازه بگیرند زیرا بخشی از چراگاه های آنها پس از اجرای قانون ملی شدن جنگل هاو مراتع، ملی اعلام شده بود.