معماری پلکان ۴۹ تخت جمشید

معماری پلکان ۴۹ تخت جمشید

راه پله موردیاد از دهلیز ۵۰ به سوی آسمانه بالا می رفت و شاید پس از گاهی سود جستن، برای نگه داشت امنیت بنا دهانه ی آن را به وسیله ی دیواری به تناوری ۵۵ سانتی متر بسته و نخستین پله یعنی پایین ترین آنها را که درون دهلیز ۵۰ پیش می آمده است برچیده باشند؛ سوی خاوری دیواری که برنشان بسته شدن پله در آن جا جدا کننده گشته بود سفیدکاری شده، در صورتی که سوی باختری آن که جلو راه پلکان متروک و بی سود قرار دارد سفید نشده، بازمانده است.

ولی گمان می رود، که چپاول گران بنای خزانه این جا را جای خوبی برای رسیدن به ورودی شمالی یافته اند و بخش جنوبی دیوار پلکان را شکافته پس از آن که چپاولی خود را از درون بنای خزانه به راه سر بالایی شماره ی ۲۵ رسانیده اند با پیمودن سراسر بام تا راه پله ی ۴۹ از راه پله ی مزبور به دهلیز ۵۰ راه یافته اند و بدین وسیله به درب بیرون رو رسیده از آن جا بیرون رفته اند. ما خط سیر آنان را که به انگیزه ی فرو افتادن برخی از چیزها در دو جای بریدگی رفت و آمد زیاد یعنی سر بالای شماره ۲۵ و روی پلکان آشکار است می توانیم روشن کنیم.

راه پله از خشت بود و روی آن گل و گچ مالیده و رویه ی بیرون آن را با ملاط خاکستری نزدیک به سبز که بر روی دیوار های تخت جمشید شیراز دیده می شود پوشانیده و رنگ کرده بودند. ناهمسانی پدیدار در بلندی و پهنای پله ها تا اندازه ای از آن خراب شدن آنها و بخش کمی هم برنشان زیان های وارد شده ی هنگام کند و کار است. راه پله مزبور تا بلندی 25 / 2 متر که شامل پانزده پله ی اصلی قدیم باشد به جا مانده است. طرح ساختمان نخستین آن را که آقای هینز تهیه نمود به روشی است که بخش بالایی پلکان بر فراز اتاق ۴۸ قرار می گیرد. اتاق مزبور دارای کف قرمز رنگ نبوده آسمانه آن در بلندی 67 / 7 متری بالای کف دهلیز ۵۰ قرار می گرفته است. بیوکن مزبور آشکار می کند که بلندی بنا در این جا به چه اندازه بوده است. می توان فرض کرد که دیوار بیرونی بنا بلندتر از این اندازه بوده بالای آن جان پناه یا دیوارهای قرار داشته است. دیوار نزدیک تالار ۳۸ هم شاید از پلکان مزبور بلندتر بوده باشد و در چنین صورت فرض ما درباره ی بودن پنجره ی آسمانه ای درست می نماید.

شکافی که بر دیوار پیوست به راه پله پدیدار کرده بودند چندان گسترده نبوده است چه در این صورت، مواد شایان سوختن پدیدار در دهلیز ۵۰ دیوارهای پیرامون پلکان را می سوزانید و به راه پله سرایت کرده رو به بالا می رفت ولی نه در پلكان و نه در دیوارهای راه پله نشان سوختگی دیده نمی شود.

چیزهای به جا مانده که نشانه چپاول است و پیش تر به آن اشاره کردیم شامل چیزهایی از طلا است. شش گل دوازده پر طلا و پاره هایی از کناره طلا با بيوكن برجسته بر بالای دیواری که در سوی شمال کنارهی راه پله قرار گرفته است به دست آمد. یک میله کوچک و یک پاره زیور به شکل برگ از طلا با نگارهی ریش آراسته از سنگ لاجورد به تناسب بسیار کوچک در میان خاک آوار بالای پله ها بود.

در همان خاک دو تودهی کوچک پاره های پلمه گلی پیدا شد و چون پلمه دیگری هم هنگام به جا ماندن چیزهایی که به چپاول می بردند در خط سیر دیگری پیدا شده است، می توان گمان کرد که شاید بر حسب پیش آمد یا از روی دانستگی پلمه های گلی را هم در زمره چیزهای گران دانسته، آنها را به این جا باشند در میان خاک آوار پلکان شماری چیزهای مفرغی مانند دسته ظروف و پاره ای از یک میله (به درازی 9 / 23 سانتی متر) و دو کناره سوراخ دار که یکی از آن ها همانند نمونه ای است که در اتاق ۵۱ به دست آمد. پدیدار بودن اندازه کمی سر تیر دارای بیست و شش نمونه ی مفرغی و دو نمونه آهنی نیز در دل خاک آوار مزبور پاکنده بود و یک قلاب بند مفرغی هم در نزدیکی واپسین پله ای که به جا مانده است به دست آمده است.