معماری تالارهای ساختمان خزانه تخت جمشید

معماری تالارهای ساختمان خزانه تخت جمشید

در آغاز کار یعنی در هنگام نخستین پویه ساختمان خزانه، اتاق ۳۲ به دور اتاق، بخش می شد که هر کدام به وسیله درگاه جداگانه ای به اتاق ۶۴ پیوند داشت . سپس هنگامی که سوی دوم یا بخش مرکزی به بنای خزانه افزوده شد، هر دو درگاه بسته و دیوار میانی برداشته شد و درگاه دیگری از دیوار بیرونی باز شد تا اتاق ۳۲ را به راهرو ۳۱ پیوست سازد. بر روی جای پی اصلی دیواری که در اتاق نخستین را جدا می کرد هنوز گچ کاری سبز نزدیک به خاکستری پدیدار است که به وسیله آقای هینز پیدا شد. آقای هینز در آن هنگام به آزمایش بخش بازسازی شده ای در مرکز کف اتاق که دارای رنگ قرمز قهوه ای برساخته است، سرگرم بود.

این دگرگونی های اتاق ۳۲ را درست از بخش جنوبی خزانه جدا کرد و آن را از آن بخش مرکزی خزانه نمود که تنها از راهرو ۳۱ به درون آن راه بود. سنگ جای پاشنه درگاه در سوی راهرو (که گم شده است). از قرار روشن، سوراخ چهار گوشه شکلی داشته و پاشنه آهنی که در میان خاک اتاق پیدا شد در آن جا می گرفته است. سوراخ جای پاشنه فلزی برناهمسانی برساخته بسیار کوچک است و کرانه (قطر) آن بیش از 6 / 2 سانتی متر نیست.

با نگرش به سازوکار و جای اتاق ۳۲ تردیدی نمی ماند که اتاق مزبور مورد جای سنگ پاشنه نشان می دهد که درب به درون اتاق پسین باز می شده است. بخش های باز شده کف تالار ۴۱ که پیش از این شرح داده شد، در پایانه باختری درگاه باختری به پایان می رود و درب به درون اتاق ۵۶ باز می شده است. در دوران پویه دوم بنای خزانه، هنگامی که تالار ۴۱ دارای گستردگی بیشتری در سوی باختر بود یک درگاهی هم پدیدار بود که تالار مزبور را با راهرو شمالی - جنوبی در سوی باختر به موازات راهرو ۳۱ در خاور به هم می پیوست. در سوی شمال تالار درگاهی بدون درب هست که تالار مزبور را با اتاق ۵۳ یک سره پیوست می ساخت. آزمایش و دیدن بخشی از کف درگاهی مزبور در پایانه جنوبی آن که با کف اتاق ۵۳ پیوست است، نشان می دهد که کف تالار به گمان بسیار پس از پایان کف اتاق برپا شده است. یک درگاه بسته شده آشکار می کند که اتاق ۵۴ پیش از آن که با اتاق ۳۹ پیوست و پیوند، یکی از اتاق های فرعی تالار بزرگ بوده است.

از بازمانده ها و پیدا شده ها در تالار ۴۱ نشانه آتش سوزی سخت که خزانه را نابود کرده، دیده می شود. پاره های سوخته گچ هنگام ریختن از دیوارهای سیاه شده است و بیش تر پایه ستون های سنگی خرد شده و یا دست کم شکسته است. تنها دیوارهای گوشه جنوب باختری نسوخته است. هشت پایه ستون از میان ۹۹ پایه ستون بدون کاستی به جا مانده است که هفت شمار آنها یک خط کشیده شده گوشه دار را سازمان می دهد و چنین کاری از روی پیش آمد نیست. هشت پایه ستون مزبور عبارت است از یک شال ستون درست و زیر ستون شکسته. روشن است که انگیزه بهتر ماندن این پایه ستون ها این بوده که چیزهای شایان سوختن نزدیک آنها قرار نداشته سرای بدنه چوبی ستون که بخش بزرگ تالار در شیراز را پر کرده بوده است. اگر شماری بیش تر پایه ستون درست به جا مانده بود، شاید که بتوان روش نگاه داری و قرار دادن چیزها را روشن کرد. هشتمین پایه ستونی که خوب مانده، پایه ستون ۸۱ می باشد که در پیرامون آن پایه های خرد و شکسته قرار گرفته بود.

در بسیاری از اتاق های ستون دار خزانه، شماری از پایه های سنگی گم شده است. در تالار ۴۱ سازوکار همه زیر ستون ها آشکار است، ولی هشت شال ستون ناپدید شده است. بدین قرار از همه آنها از سه ردیف باختری ستون ها است. ته ستون های شال ستون ردیف نا آراستی را سازمان می دهد. در پیدا کسانی که برای دستبرد سنگ ها می آمده اند بخشی از شال ستون را می خواسته اند و زیر ستون های چهار گوشه شکل را که در حقیقت بیشتر آنها به کار ساختمان می آمده دور می انداخته اند، چون پایه ستون های این تالار به صورت خوبی نمانده بود، کاوش بیشتری در آنجا انجام نشده است.

درباره چگونگی سودجویی از اتاق های خزانه شاهی و روش نگه داشتن چیزها به دشواری می توان گفت که هر اتاق برای نگه داری چه گونه یا چه گروه از چیزها مورد سودجویی بوده است. بازمانده های پیدا شده در اتاق ۳۳ نشان می دهد که گاه در یک اتاق چیزهای گوناگون نگه داری می شده است. حتا گنجینه های ابزار جنگی نیز در بخش های گوناگون خزانه پراکنده بوده است، در حالی که ممکن بود بخش روشنی از گنجینه ویژه به ابزار جنگی یا قورخانه داده شده باشد. بنابراین چنین بهره گرفته می شود که اداره خزانه بسیار پیچیده بوده و آراستن انبار داری از روی روش ویژه ای انجام نمی شده است.

آمیخته شدن چیزهای گوناگونی که در تالارهای بزرگ خزانه دیده می شود، شاید تا اندازه ای بر این نشان باشد که هنگام چپاول بنا چیزهای گوناگون اتاق های فرعی را به درون تالارها آورده بوده اند، افزون بر این اگر فرضیه بنا شده بر این که گرانبهاترین و با ارزش ترین چیزهای پادشاه در این تالارهای بزرگ نگه داشته می شده است درست باشد، گوناگونی چیزها مورد شگفتی نیست. با این حال چیزهای پیدا شده تنها نمونه های بسیار کوچکی از مال و خواسته و پس انداز اصلی را نشان می دهد.