معماری دهلیزهای تالارهای تخت جمشید

معماری دهلیزهای تالارهای تخت جمشید

دهلیز ۵۰ مانند اتاق ورودی خاوری بنای خزانه شیراز به صورت اتاق نگهبانان مورد سود قرار می گرفت. درگاه شمالی دهلیز مزبور به خیابانی باز می شود که بنای خزانه را از پشت دیوار بیرونی سوی جنوب تالار تخت جدا می کند؛ رویه خیابان در مرز ۵۲ سانتی متر از کف اتاق بالاتر است و ین رمز از کف بالایی آستانه ی سنگی درگاه روشن می شود. آستانه مزبور شامل یک تخته سنگ آهکی بسیار صاف و یک تخته سنگ دارای دو پله است که از کف آستانه به خیابان می رسد؛ رویه خیابان در جای مزبور روشن نیست. که می بایست با پله ی بالایی آستانه تراز بوده باشد زیرا آن پهلوی سنگ که رو به بیرون قرار دارد به صورت نیمه کاره به جا گذارده شده است.

سوراخ سنگی در گوشه ی جنوب باختری درگاه، جای پاشنه ی درب را نشان می دهد. کف اتاق که برابر بر ساخته قرمز رنگ است با شیب ملایمی به سوی سنگ آستانه ی درب که رویه بالایی آن دوازده سانتی متر پایین تراز کف اتاق مزبور می باشد پایین می رود. اثر آهن زنگ زده در سوراخ مزبور روشن می دارد که پاشنه درب با پوشش آهنی استوار شده بوده است. در خاک آوار سوی خاور ورودی چند پاره گچ با رنگ آبی پیدا شد ولی روی بدنه های درب نشانی از رنگ که بودن آراستنی ها و طرح هایی را مانند آن چه در بخش مرکزی گنجینه پدیدار بوده آشکار نماید دیده نمی شود. زیان وارد شده به برخی از بخش های دیوارهای دهلیز ۵۰ بر نشان سوختن چیزها و مواد شایان سوختن درون دهلیز مزبور پدید نیامده است. آن بخش از دیوار شمالی تالار ۳۸ که از آتش زیان دیده و پشت بخشی از دیوار آسیب دیده دهلیز ۵۰ قرار گرفته است بدون تردید بر نشان ریختن بخشی از آسمانه به درون تالار مزبور نشان گزاری خرابی و آتش قرار گرفته است.

در دهلیز ۵۰ شمار زیادی سرتیر پیدا شد که بالغ بر نمونه ی مفرغی و نمونه ی آهنی می گردد. افزون بر آن هشت پولک زره آهنی و یک سرنیزه آهنی و یک دهانه مفرغی به دست آمد. از قرار روشن بخشی از دهلیز برای نگاه داری اسلحه های مرمی مورد سود بوده و بدنه های چوبی این سلاح ها به گسترش آتش که نشانه ی آن بر دیوار دیده می شود کمک کرده است. بازمانده های ابزار گوناگون و پاره های آهنی نیز پیدا شد. از جمله اسکنه ی آهنی و دو پیچ یا دسته ی مفروغی و پاره های میله مفرغی (یکی از آنها به درازی ۵۲ سانتی متر است) که در میان آن ها یک پاره با طرح آراسته شده مارپیچی پدیدار است و پاره های دو صفحه ی گرد و گوژ یکی از آهن و دیگری از مفرغ که کرانه دایره هر دو آنها ۱۸ سانتی متر است. یک هاون و دسته هاون مفرغی که در دهلیز ۵۰ پیدا شده شاید برای آیین های دینی یا برای سود جستن چیزی به کار می رفته است.

بودن سنگ های وزنه در اتاق ورودی بنا، مناسب و خوب است. یک پاره ی راست گوشه شکل مفرغی که ممکن است وزنه باشد. در درگاه بین اتاق ۵۰ و اتاق ۵۱ پیدا شد. یک وزنه ی مفرغی به شکل مرغابی ۷ در 70 / 2 متری بالای کف دهلیز مزبور نزدیک گوشه ی جنوب باختری آن به دست آمد (بلندی جای پیوست آن نسبت به کف دهلیز، جای شگفتی دارد) هر چند راه ورود به راه پله به ۴۹ بسته شده بود (به شرح زیر نگاه شود) باید چنین تصور کرد که وزنه مزبور در بخش بالایی پلکان قرار داشته، از آن جا بر روی خاکی که کف دهلیز ۵۰ را انباشته بوده افتاده است.

یک کوزه ی سفالی که نشانه ی آتش سوزی بر آن دیده می شود در ۲۵ سانتی متری بالای پایانه جنوبی آستانه ی ورودی پیدا شد. بیشتر چیزهای دیگر که در دهلیز ۵۰ به دست آمده در پیدا همان هایی است که در حین بردن چیزهای گنجینه از درون دهلیز مزبور به زمین افتاده است. چیزهای مورد یاد کرده عبارت است از گل طلایی مینا کاری شده و یک میخ مفرغی از جنس سر طلا و شماری چیزها از زیورهای شخصی مانند دو سنگ چشم و یک مهره ارزشمند مروارید (یگانه مرواریدی است که در خزانه پیدا کرده اند) و یک زنگ کوچک مفرغی و یک سنجاق سر از استخوان و چند مهره از سنگ لاجورده و فیروزه و شیشه و سنگ های آهک.

دو پاره پلمه گلی دارای خط میخی روی زمین نزدیک دیوار جنوبی پیدا شده است که خرده های پلمه های گلی نزدیک پایین راه پله ۴۹ به دست آمد. یک برچسب گلی در گوشه جنوب باختری دهلیز بر روی کف زمین قرار داشت و برچسب دیگری هم در میان خاک آوار نزدیک به 5/ 1 متری بالای بخش مرکزی اتاق مذکور پیدا شده است.